Feiten over de orgelrestauratie

Hieronder vindt u de meest recente ontwikkelingen van de orgelrestauratie:

 
-    Op de bouwvergadering van 11 december is besloten het orgel in oude kleur te laten (de enige concessie die de orgelcommissie heeft moeten doen tot nu toe) Dit omwille van het interieur van de kerk en omwille van de Monumentenwet. Wel wordt de schade bijgewerkt en de ornamentiek hersteld in oude staat. (11 december 2003)
       
-    De heringebruikneming vindt plaats vrijdag 3 september 2004 om 19.30 uur in de Kerkzaal (zie kopje 'concerten'). Adviseur Jan Jongepier zal het orgel demonstreren. Johan Beeftink en Tymen Jan Bronda zullen ook het orgel bespelen. Medewerking wordt verleend door het Vocaal Ensemble Cantatrix uit Veenwouden o.l.v. Geert-Jan van Beijeren Bergen en Henegouwen. (1 januari 2004)

-     De originele mensuren van het pijpwerk dat Mense Ruiter zelf in de jaren 50 veranderde, zijn in het archief van Mense Ruiter B.V. teruggevonden. Zo zijn de oorspronkelijke mensuren van de Trompet 8' van het Hoofdwerk recentelijk 'herontdekt'. Zoals ook de bedoeling was wordt de Trompet weer terug gebracht naar Van Oeckelen staat, hetgeen inhoud dat de bekers weer groter van mensuur worden.
Mense Ruiter  had destijds t.b.v. de mildheid van de Trompet engere mensuren toegepast. (januari 2004)

-    De Fluit Harmonique 4' zal naar voorbeeld van het Van Oeckelen & Zn. orgel in Schettens (Friesland) worden gereconstrueerd. Het huidige pijpmateriaal van de Gedekt Fluit 4'  is niet geschikt om hergebruikt te worden. (5 februari 2004)

-    Steeds meer blijkt er van het oude Schnitgerorgel bekend te worden. Mense Ruiter B.V. heeft recentelijk ontdekt dat de kelen en gedeeltelijk de bekers van de Trompet 8'van het Hoofdwerk waarschijnlijk van de heren Hermann Eberhardt Freytag & Zoon zijn. De zoons Van Oeckelen vonden blijkbaar dit materiaal van 1852 nog goed genoeg om het te hergebruiken. Bijzonder!! Tevens trof Jongepier alleen oud Freytag pijpmateriaal vanaf groot Cis aan, dit duidt op een stemming van 465 Hz van het oude Schnitgerorgel, m.a.w. een halve toon hoger dan 440 Hz. hetgeen gebruikelijk was in die tijd. (5 februari 2004)

-    De SVLK-site wordt met lovende woorden vermeld in de ORGELKRANT van maart 2004. Laten wij niet onvermeld laten dat destijds de SVLK-site op een geweldige manier is vormgegeven door recentelijk afgestudeerd Minerva-student Jeroen Jager! (www.jeroenjager.nl) (28 februari 2004)

-    Deze week is de fa. Boer uit Wildervank begonnen met het grote schilderwerk aan de kas. Al het imitatie-eiken in het front van de Hoofdwerk- en Bovenwerkkas zal zo veel mogelijk worden gerestaureerd en opnieuw afgelakt worden. Aan de zijkanten zal een nieuwe imitatie verschijnen. Het snij- en lofwerk zal worden gepatineerd met verguld pigment en worden geglaceerd. De labialen van de frontpijpen worden niet opnieuw verguld. (10 maart 2004)

-     Tot grote schrik van orgelbouwer en orgeladviseur blijkt de Cornet V sterk, uit het orgel van vóór de restauratie, van de Martinikerk Groningen verdwenen te zijn!! De Martinikerk heeft dit na een speurtocht in de kerk moeten concluderen. Tevens heeft een speurtocht in het archief van deze kerk ook niets opgeleverd. Het was de bedoeling dit register in het Luthers orgel te plaatsen.(23 maart 2004)

-    Eén van de drie klavieren die oorspronkelijk op het voormalige Schnitger-Freytag orgel zaten, zit nu hoogst waarschijnlijk op het Van Oeckelen-orgel van de Hervormde kerk van Slochteren, zie foto's voormalige orgel. Zie b.v. ook de toevoeging van de toesten cis''' - f''' en de genagelde toetsen die bij Van Oeckelen niet veel voor komen. Tevens is in de bas een aantal toetsen toegevoegd ter opvulling van het toenmalige kort-octaaf. Eén van de andere klavieren staat in Gasseltenijveen. Dit orgel was het voormalige rugwerk van het oude Lutherse orgel. Nu alleen in een witte kleur. (met dank aan dhr. D. Molenaar en Mense Ruiter B.V, 20 april 2004)

-    In plaats van de Cornet V sterk, die eerst gepland was, komt nu een deels gereconstrueerd Violon 16-voets register. Uit opslag van Mense Ruiter B.V. is een 4-voets Salicet van Petrus van Oeckelen (1860, uit Freytag-orgel Hervormde kerk Oostwold, Oldambt) beschikbaar. De orgelmakers gebruiken dit originele Van Oeckelen register voor de reconstructie van een Violon 16'. (20 april 2004)

-    Afgelopen week is bekend geworden waar de oorspronkelijke Clarinet 8 voet van het Luthers orgel zich nu bevindt. Verschueren orgelbouw heeft in 1975 de Clarinet verruild voor een Dulciaan 8 voet. Deze Clarinet kwam toen in oplag bij genoemde orgelbouwer. In 1996 plaatste Verschueren deze Clarinet in het Van Loo-orgel in de Hervormde kerk van Dedemsvaart om zo aldaar deels terug te keren naar het oorspronkelijke concept. (1 mei 2004)

-    Zaterdag 9 oktober zal Jan Jongepier, adviseur van de Lutherse Gemeente en organist van de Grote of Jacobijnerkerk te Leeuwarden, een excursie naar het Van Oeckelen orgel leiden. Toegang tot deze excursie is vrij! Deelnemers worden in staat gesteld het orgel te bespelen. We hopen om 10.00 uur te beginnen met een woord van welkom onder het genot van een kopje koffie/thee.(8 mei 2004)

-    Inmiddels is 'het orgel' via een grote verhuisoperatie in de kerk gearriveerd en is daarna op de galerij getakeld (zie foto's mei).
(13 mei 2004)

-    Goed nieuws is er over de Clarinet uit Warffum, na enig oponthoud toch een definitief akkoord:
De Kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente Oosterhunze (o.a. kerk Noorddijk) is bereid de in haar bezit zijnde Clarinet 8’ van (voorheen) het orgel uit de NH kerk te Oostwold te verkopen aan de Kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente te Warffum.
Tegelijkertijd is de Kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente te Warffum bereid het genoemde orgelregister aan de Kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente Oosterhunze in permanente bruikleen te geven en hen tevens het recht op eerste koop te verlenen wanneer dit register definitief kan worden afgestaan ingeval van de aanvang van de restauratie van het orgel in de Hervormde Kerk te Warffum. De looptijd van de bruikleen bedraagt maximaal 10 jaar vanaf de datum van ondertekening van overeenkomst. Op dat moment, of zoveel eerder als mogelijk is, koopt de Kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente Oosterhunze het orgelregister van de eigenaar terug.
De Hervormde Gemeente te Warffum stemt er in toe, dat de Kerkvoogdij-Oosterhunze het genoemde register op voorhand op eigen kosten reeds laat restaureren en plaatsen in het orgel van de Dorpskerk te Noorddijk.
Deze overeenkomst wordt aangegaan opdat de kerkvoogdij te Warffum de mogelijkheid heeft het Clarinetregister, dat nu in haar Freytag-orgel aanwezig is, voor € x,- te verkopen aan de Lutherse Gemeente te Groningen t.b.v. de restauratie van het Van Oeckelenorgel in die kerk.
Zo geschiedt de ideale ruil: Het Van Oeckelenregister van de vader komt uiteindelijk terecht in Noorddijk, daar waar het het beste past. Groningen krijgt haar 'zonen' register. (4 juni 2004)

-    Naar aanleiding van een gesprek met Frans Talstra zijn er weer een aantal nieuwe feiten uit de geschiedenis van het Luthers orgel boven water gekomen. Hieronder aantekeningen van Johan van Meurs die Frans heeft overgenomen:
dipositieboekje Van Meurs, opgedaan ongeveer rond 1925-27

Ev. Lutherse Kerk.
1896   Maker v. Oeckelen. 2 klavieren
+ vrij pedaal c – f3
tezamen. 22 stemmen.
 

verdere aantekeningen - in ‘26 kerkrestauratie: kreeg orgel electrische windmotor
aantekening mr. Bouwman (ca 1925 genoteerd): rond ‘25 verandering: dhr. Thijs: disc. 16 violon wordt 8 voet; rond ‘25 mixtuur samenstelling gewijzigd.

    ‘75 aantekeningen Talstra:
    1. bourdon 8’ op het Hoofdwerk… ???
    2. bazuin 16’ Harmonie orgel in ‘75 naar Lutherse?? Is niet doorgegaan
Voorlopige conclusies:   
Talstra kan niet hard maken dat in ’25 ook de Prestant 4 verschoven werd naar Prest. 8’; dit schrijft hij echter wel in deel IV van Groninger orgelbezit. Wat de aantekening van Van Meurs over de Holfluit 8’ op het BW betekent is een raadsel.
De keuze van adviseur Jongepier een Prestant 8’ op het BW te herplaatsen is zo gek nog niet; de enige bewezen aantekeningen hierover zijn die over de wijzigingen van Mense Ruiter in ’53 waar de Prestant 8’ Prestant 4’ wordt. (Zie rapport Vlagsma…) Tevens heeft Jongepier uit onderzoek van het pijpwerk geconcludeerd dat de Prestant 8' origineel moet zijn geweest.
De samenstelling van de Mixtuur voor ’25 is een groot raadsel; de nieuwe mixtuur wordt volgens de samenstelling  (van Thijs) die Mense Ruiter ook noteerde bij het maken van zijn nieuwe mixtuur in ’53!
Misschien klonk de piccolo als woudfluit 2’, wat we verder met Van Meurs aantekeningen moeten is een raadsel... (12 juni 2004)

-    Onder het klosje van de grootste frontpijp van de onderste middentoren is een inscriptie van Van Oeckelen gevonden. De inscriptie duidt erop dat daar oorspronkelijk een Prestant 8' pijp van het Bovenwerk heeft gezeten. Wat een moeilijke vraag blijft: Hoe hebben destijds de conducten gelopen en Van Oeckelen plaatste Bovenwerkpijpwerk niet vaak beneden, waarom hier wel? (6 juli 2004)

-    De grootste frontpijp van de middentoren beneden spreekt als groot G. Op deze Prestantpijp heeft Van Oeckelen destijds FM geslagen, wat inhoudt: Groot F van het Manuaal. Waarschijnlijk is tijdens de opbouw van het orgel besloten toch een Prestant 8' te creëren en kloppen de geslagen letters dus niet meer. Het verloop van de Prestant komt qua klank die de pijpen produceren precies uit:
beneden middentoren: G, G#, A, A#
boven: B, c, etc. (de grootste Prestantpijp van de bovenste middentoren spreekt als groot B)
(8 juli 2004).

-    Een nieuw houten conduct is gemaakt voor de 'beneden'-pijpen van de Bovenwerkprestant. Het bevestigingselement beneden was nog aanwezig (zie foto's juli: foto's juli). Daar heeft dus vroeger het conduct gelopen. Weer een bewijs voor de Prestant 8' van het bovenwerk. (14 juli 2004)

-    Voor de Viola di Gamba 8' van het Bovenwerk zal het groot octaaf nieuw bij worden gemaakt. Inmiddels is voor het verloop groot C- groot F# van de Bovenwerkprestant 8' een transmissie gemaakt met de Holpyp 8'. De Violoncel 8' staat vanaf groot F# op de lade, de grootste pijpen staan op een brug tussen lade en front. Aan weerszijde van de Violoncello 8' hangers zijn nog hanggaten te zien van de vroegere Viola di Gamba 8', nu komen daar de nieuwe pijpen (groot C - groot F) te staan (zie o.a. foto's juli 2004) (20 juli 2004)

-    Vandaag is het orgel 'kerkelijk' heringebruikgenomen. Met een speciale overgang van het koororgel naar het grote orgel kreeg het inwijdingsmoment extra lading. Met ongeveer 200 mensen die de dienst bezochten werd er voluit gezongen mede door de brede klank van het Van Oeckelen-orgel. (29 augustus 2004)

-    Op vrijdag 3 september 2004 is het gerestaureerde orgel officieel overgedragen aan de kerkenraad van de Lutherse Gemeente, die het op haar beurt weer overdraagt aan de Exploitatie stichting. Met toespraken van Gabriele Hassink (voorzitter kerkenraad), Jan Jongepier en Jan Veldkamp (Mense Ruiter), prachtig orgelspel door Johan Beeftink en Jan Jongepier en een knap staaltje koorzang (Laudes Organi, Kodály) door het vocaal ensemble Cantatrix o.l.v. Geert-Jan van Beijeren begeleid door Tymen Jan Bronda, staat deze dag in het geheugen gegrift van veel Lutheranen. (5 september 2004)

-    Het Friesch Dagblad schrijft 6 december j.l. over de serie "Orgel Anders":  (voor meer info zie www.frieschdagblad.nl/artikel.asp?artID=21275)
Het orgel moet de kerk uit, de wereld in’ (Jan-Willem Tamminga)
In het kader van de concertserie ‘Orgel Anders’ gaven de Harlinger organist Theo Jellema en de Groninger dichter Rutger Kopland onlangs een gezamenlijk optreden in de Lutherse Kerk van Groningen. Staand op het podium voor de kansel, draagt Kopland voor uit eigen werk...
...‘Orgel Anders’ is een logische stap in een ontwikkeling die er op is gericht om het kerkorgel onder de aandacht van een breed publiek te brengen...
...Met steun van gemeentelijke en provinciale overheden en een aantal fondsen werd een concertserie in het leven geroepen die het orgel in heel andere contexten plaatst. Het orgel wordt hierin gecombineerd met diverse andere kunstvormen zoals film, jazz, poëzie en combinaties van diverse moderne instrumenten....
...Wat Bronda positief verrast, is de veelzijdigheid van het publiek. ,,De één komt voor het orgel, de ander voor de poëzie of wat er anders wordt aangeboden.’’ Het positieve hieraan is dat in beide gevallen de bezoeker met iets nieuws wordt geconfronteerd...
...De één was op de muziek afgekomen, de ander overduidelijk op de film. Op de achterste rij nam een aantal mensen plaats, gehuld in lange zwarte jassen en broeken, het gezicht voorzien van zwarte mascara. Gothic, op een orgelconcert, Bronda kan tevreden zijn.... (13 december 2004)

-     in de weken van 7 t/m 18 mei 2005 zijn de resterende pijpen van de Violon 16' en de Viola di Gamba 8' geplaatst. Doordat een paar weken terug met name de pijpen van de Viola te groot (verkeerd op maat gemaakt)  waren, zijn ze uiteindelijk enger van mensuur gemaakt. Dit heeft er toe geleid dat een aantal pijpen van de Violon 16' zijn gebruikt voor de Viola di Gamba (dus opnieuw versneden en gesoldeerd, dit omdat deze wel precies op maat waren). Daarnaast zijn de wijder van mensuur zijnde pijpen van de Viola di Gamba voor de grootste pijpen van de Violon 16' gebruikt. (18 maart 2005)

-    Op woensdag 27 mei is het orgel gekeurd door adviseur Jan Jongepier. Op een paar kleine intonatiecorrecties na is het orgel goedgekeurd. Jongepier demonstreerde het orgel wederom met een prachtige improvisatie, dit keer in Vierne-stijl. (29 mei 2005)

-     Op maandag 13 en dinsdag 14 juni heeft eindstemming plaatsgevonden. Mede door de plaatsing van de grootste pijpen van de Violon 16' en de Viola di Gamba 8' in mei (er moest flink wat pijpwerk daarvoor uit het Bovenwerk worden gehaald) was er enig stemmingsverschil ontstaan tussen Boven- en Hoofdwerk. Ook de verwarming van de kerk speelde parten. Naast stemwerk zijn nog enkele kleine intonatiecorrecties uitgevoerd. Zo zijn b.v. een aantal tonen van de Octaaf 2' aangepast, tevens een paar Mixtuur tonen. (27 juni 2005)

©2004 Tymen Jan Bronda